باهوش ترین آدم ها افرادی هستن که میتونن یه چیز 1000 دلاری رو 450 میلیون دلار به یه احمق قالب کنن . امروز در مجله دنیای شرط بندی قصد داریم ماجرای بزرگترین سند سازی و جلع رو توسط حراجی کریستی افشا کنیم و اینکه چطور تونستن سر شاهزاده سعودی رو 450 میلیون دلار کلاه بزارن.
تاکنون نسخههای متعددی از تابلوی تابلوی “سالواتور موندی” (مُنجی عالم) در جهان یافته و خرید و فروش شده است. قدیمیترین آنها کار آتلیه داوینچی بوده، یعنی شاگران او تابلو را کشیدهاند و این مسئله مشخص بوده است. حتی اوایل سال میلادی جاری هم یک نسخه دزدیده شده این پرتره که قدمتش به قرن ۱۵ میلادی میرسد در ایتالیا کشف شد. اما یک نسخه از این تابلو که موضوع این مستند است در سالهای اخیر بیش از همه نسخهها خبرساز بوده است.
بخصوص از زمانی که “مهمترین کشف قرن بیستم و یکم” لقب گرفت تا روزی که “گران قیمتترین تابلوی جهان” شد، بحث درباره اصالت آن ادامه داشته است و به شایعات در مورد اینکه چه کسی آن را خریده و چرا هیچگاه حاضر نشده آن را در معرض دید عموم قرار دهد، دامن زده است.
آنتوان ویتکین، خبرنگار و فیلمساز فرانسوی، در یک مستندی که برای تلویزیون فرانسه ساخته است، روایتی تازه از ماجرای خرید و فروش این تابلو منتسب به داوینچی بهدست میدهد. او ادعا میکند که خریدار این تابلو که نامش به صورت رسمی اعلام نشده “محمد بن سلمان ولیعهد عربستان سعودی” است.
در این مستند همچنین به جزئیات “مذاکرات محرمانه” مقامات فرانسوی و سعودی اشاره شده است و ادعا شده که در جریان آن “محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان، از دولت فرانسه میخواهد که منجی عالم را بهعنوان اثر داوینچی معرفی کند.”
ماجرایی که به گفته این مستندساز “از عواقب مخرب حاکمیت سرمایه بر هنر حکایت دارد”؛ ماجرایی که از نیویورک آغاز میشود، در لندن و موناکو و ریاض و پاریس شاخ و برگ میگیرد، سیاستمداران مشهور و دلالان مطرح هنر را درگیر خود میکند و در نهایت به ادعای این فیلم مستند در جمع “اسناد سری دولت فرانسه” بایگانی میشود.
در ادامه این گزارش روایت آنتوان ویتکین، خبرنگار و فیلمساز فرانسوی براساس فیلم مستندش نقل شده است. گرچه بیبیسی نمیتواند به صورت مستقل محتوای این مستند و اسناد ارائه شده در آن را تایید کند.
دلال نیویورکی: آغاز ماجرا
پانزده سال پیش، رابرت سایمون، دلال هنر نیویورکی، “منجی عالم” را که پرترهای از مسیح است در حراجی آنلاین به قیمت هزار و ۱۷۵ دلار میخرد. تابلو هم آسیب دیده هم چندین بار مرمت شده است. سایمون میداند که در سالهای اخیر کپیهای دیگر نیز از این تابلو به بازار راه یافته است، اما به باور او این نمونه “شور و حالی یگانه” داشته که با توصیفاتی که در برخی متون تاریخی از اثر منتسب به لئوناردو داوینچی شده همخوانی دارد. رابرت سایمون مرمت تابلو را به عهده متخصصی در آمریکا میگذارد و بعد از “نگارخانه ملی لندن” میخواهد که اصالت آن را تایید کنند. موزه بریتانیایی از پنج کارشناس بینالمللی دعوت میکند که در مورد این تابلو نظر دهند: آیا “منجی عالم” اثری دیگری از لئوناردو داوینچی است که تا آن زمان از نگاهها مخفی مانده است؟
آنتوان ویتکین در جریان تحقیقات خود و گفتوگو با کارشناسان درمییابد که روند تایید این اثر “غیر علمی” بوده است. به ادعای این مستند از مجموع پنج کارشناس نگارخانه ملی تنها یک نفر بر این باور است که این اثر کار داوینچی است: “مارتین کمپ از جمله شناختهشدهترین کارشناسان داوینچی است. او نظر خود را میگوید و دیگران ترجیح میدهند با او مخالف نکنند. به همین سادگی. نکته عجیبتر این است که در آن زمان، هیچکدام به خود زحمت نمیدهند که برای تایید اصالت اثری به این مهمی از روشهای علمی موجود استفاده کنند.”
با وجود این، مسئولان نگارخانه ملی لندن تصمیم میگیرند “منجی عالم” را در نمایشگاهی که از آثار داوینچی در سال ۲۰۱۱ برگزار میشد به نمایش بگذارند. آنها این اثر را نه منتسب به او که شاهکاری دیگر از این نابغه هنر رنسانس ایتالیا معرفی میکنند.
تا قبل از کشف ناگهانی “منجی عالم”، تنها ۱۵ تابلو در جهان امضای لئوناردو داوینچی را داشت. امضاء به این معنا که داوینچی خالق اثر است. آثار دیگری که از او به جا مانده است امضای “داوینچی و آتلیه” را دارد، یعنی که اثر در کارگاه داوینچی، زیر نظر او، ولی توسط شاگردانش خلق شدهاند و استاد گهگاه تنها دستی در کار میبرده و بخشهایی را تصحیح میکرده است.
خرید و فروش
رابرت سایمون که موفق شده مهر تایید یکی از معتبرترین موزههای جهان را بر تابلو خود بزند، میکوشد خلاف وعدهای که به موزه داده “منجی عالم” را بفروشد اما موفق نمیشود. مشتریان حرفهای تردید دارند؛ اثر چندین بار مرمت شده و سابقه تاریخی آن نیز چندان قابل اعتماد نیست.
دو سال میگذرد. در آوریل ۲۰۱۳، سایمون خبردار میشود که یک میلیاردر روسی پیشنهاد خرید داده است. دیمیتری ریبولوفلف که ثروت هنگفتی را از سرمایهگذاری در صنایع معدن روسیه بهدست آورده، حالا در موناکو زندگی میکند و مدتی است که به بازار هنر نیز علاقمند شده است. او به وساطت بنگاه حراجی “ساتبیز” و با “همکاری یک دلال فرانسوی، تابلو را به قیمت ۱۲۷ میلیون دلار معامله میکند.”
خبر فروش “آخرین شاهکار داوینچی” چون بمب در رسانههای تخصصی صدا میکند. اندکی بعد اما روزنامه نیویورکتایمز گزارش میدهد که قیمت واقعی تابلو حدود ۸۰ میلیون دلار بوده است. این احتمال نیز مطرح میشود که هدف ساتبیز احتکار در بازار هنر بوده و دلال فرانسوی هم در فروش تابلو اختلاس کرده است؛ احتمالی که به شایعات درباره اصالت اثر دامن میزند.
در سال ۲۰۱۶، ریبولوفلف تصمیم میگیرد “منجیعالم” را بفروشد. این بار “کریستیز” که بزرگترین بنگاه تجارت هنر در دنیا است، مسئولیت فروش آن را بهعهده میگیرد. به گفته آنتوان ویتکین، کریستی با استفاده از روشهای بازاریابی و تبلیغاتی میکوشد به شک و تردیدها پایان دهد: “کافیست نگاهی به کلیپ تبلیغاتی آن حراج بیندازید؛ روایتی که از تابلو ارائه میشود ربطی به واقعیت ماجرا ندارد. در کاتالوگ حراج هم هیچ اشارهای به نقاط ضعف کار کارشناسان نمیشود و اصطلاح “منتسب به داورنیچی” نیز حذف میشود. کریستی، در واقع، از این تابلو اسطورهای میسازد که هر میلیاردی را به دام میاندازد تا به هر قیمتی که شده آخرین اثر داوینچی را بهچنگ بیاورد.”
“محمد بن سلمان و منجی عالم”
در ماه نوامبر سال ۲۰۱۷، “منجی عالم” به قیمت سرسامآور ۴۵۰ میلیون دلار به فروش میرود و گرانترین تابلوی جهان لقب میگیرد. خریدار ترجیح میدهد هویتش پنهان بماند. گرچه نام جف بزوس، مدیرعامل و مؤسس آمازون، و محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان سعودی، در رسانهها و محافل هنری بر سر زبانها است اما همانطور که یکی از کارمندان سابق کریستی در این فیلم مستند میگوید “اعتبار کریستیز در تعهدش به مشتریانش است. آنها هرگز نام خریدار را فاش نخواهند کرد مگر خود او بخواهد”.
چند هفته بعد، والاستریت جورنال مدعی میشود که محمد بن سلمان با استفاده از نام بدر بن عبدالله، وزیر فرهنگ عربستان سعودی، این تابلو را خریده است. آنتوان ویتکین هم در مستند خود شواهدی را ارائه میکند و همین ادعا را تکرار میکند؛ بهویژه اظهارات یکی از “کارمندان عالیرتبه دولت فرانسه که در مذاکرات محرمانه فرانسه و عربستان حضور داشته است.” او که با نام مستعار “ژاک” در فیلم حاضر میشود میگوید که در جریان سفر محمد بن سلمان به پاریس و دیدار او با امانوئل ماکرون رئیس جمهوری فرانسه در ماه آوریل سال ۲۰۱۸، سعودیها از دولت فرانسه میخواهند که اصالت “منجیعالم” را بررسی کنند.
به ادعای این مستند تابلو به پاریس منتقل میشود و وزارت فرهنگ فرانسه مسئولیت تحقیق را به عهده موزه لوور و “مرکز پژوهش و مرمت موزههای فرانسه” میگذارد؛ تحقیقاتی که تحت نظارت کارشناسان بینالمللی و با استفاده از تازهترین فناوریها صورت میگیرد و سه ماه نیز بهطول میانجامد و نتیجه آن به مقامات سعودی اعلام میشود: “داوینچی تنها دستی در نقاشی منجی عالم برده است”. به بیان دیگر، محمد بن سلمان ۴۵۰ میلیون دلار برای تابلویی پرداخته است که بر خلاف ادعای نگارخانه ملی لندن و حراجی کریستی، امضای داوینچی را ندارد بلکه احتمالاً در کارگاه داوینچی خلق شده است.
“بگویید ۱۰۰ ٪ داوینچی است”
با وجود این، به گفته ژاک، محمد بن سلمان اصرار داشته که “منجی عالم” در نمایشگاه سال ۲۰۱۹ که موزه لوور به مناسبت پانصدمین سالمرگ داوینچی برگزار کرد به نمایش درآید: “درخواستش خیلی مشخص بود؛ منجی عالم را کنار مونالیزا بگذارید و بگویید که ۱۰۰ ٪ داوینچی است”. ژاک در ادامه میگوید که همان زمان به روسای خود گفته که پذیرفتن شروط ولیعهد عربستان مشروعیت بخشیدن است به اثری که قیمت واقعی آن بسیار کمتر از ۴۵۰ میلیون دلاری است.
براساس این مستند اصرار سعودیها تا چند هفته مانده به افتتاحیه نمایشگاه ادامه مییابد. به گفته یک منبع دیگر که بهنام مستعار “پییر” در مستند حاضر میشود، وزرای فرهنگ و خارجه دولت فرانسه “به دنبال جلب نظر مقامات سعودی” بودند: “آنها بر این باور بودند که باید از هر طرحی که به مناسبات فرهنگی و گردشگری [بین دو کشور] کمک میکند حمایت کرد “. از سوی دیگر اما اعتبار موزه لوور در میان بود و مسئولان مانده بودند چه بکنند. سرانجام “امانوئل ماکرون تصمیم نهایی را میگیرد و درخواست محمد بن سلمان را رد میکند”.
نمایشگاه بدون “منجی عالم” برگزار میشود. اما نتیجه تحقیقات کارشناسان هیچگاه رسانهای نمیشود؛ در آرشیو “مرکز پژوهش و مرمت موزههای فرانسه” اثری از این تحقیقات نیست و مسئولان موزه لوور نیز هیچگاه حاضر نشدند به پرسشهای مستندساز پاسخ دهند. آنتوان ویتکین بر این باور است که رئیس جمهوری فرانسه ترجیح داده است که “برای تامین منافع سعودیها” راز ولیعهد عربستان را پیش خود حفظ کند.