همه چیز از اعتماد به سرورهای ایرانی و باور کردن دروغ های انها در مورد حریم خصوص شروع شد
هم زمان با توسعه زیرساخت اینترنت در ایران علاقه‌ی کاربران برای دسترسی به محتوای صوتی و تصویری مخصوصا دانلود فیلم افزایش یافته است. این تقاضا از سال ۱۳۹۰ و تقریبا هم زمان با سرمایه‌گذاری برای توسعه شبکه ملی اطلاعات، همواره در حال افزایش بود و باعث شد شرکت‌هایی در داخل کشور به وجود بیایند که امکان دانلود فیلم را برای کاربران داخلی فراهم می‌کنند.
این شرکت‌ها به دلیل آنکه سرورهایشان داخل ایران بود، همانطور که در ادامه گزارش خواهیم دید، برای کاربران داخلی قابل دسترس‌تر بودند. اما از حدود دو سال پیش روند مسدود شدن این سایت‌های محبوب دانلود فیلم آغاز شد.
اگر به وب‌سایت گوگل ترند مراجعه کنیم در خواهیم یافت که حتی جستجوی عباراتی مانند “دانلود فیلم” در گوگل از عبارت “فیلترشکن” که یک نیاز روزانه کاربران در داخل کشور است، به مراتب بالاتر است. نمودار زیر علاقه رو به رشد کاربران اینترنت در ایران را به دانلود فیلم و سریال نشان می‌دهد.
علاقه فزاینده کاربران اینترنت در ایران به جستجو برای ‘دانلود فیلم’
مقایسه محبوبیت* جستجو برای ‘فیلترشکن’ و ‘دانلود فیلم’
همزمان با ساده‌تر شدن دسترسی به محتوای سرگرمی، به دلیل توسعه زیرساخت اینترنت، چالش‌های جدید برای دولت و کسب و کارهایی که این نوع محتوا و عمدتا فیلم و سریال را در اختیار مردم قرار می‌دادند به وجود آمد.
برای نخستین بار شاید در مهر ماه ۱۳۹۶ بود که خبر مسدود شدن دسترسی و بازداشت گرداننده های وب‌سایت “تاینی موویز” به گوش رسید. عباس جعفری‌دولت‌آبادی دادستان عمومی و انقلاب تهران در آن زمان با اعلام این خبر که شش نفر در رابطه با تهیه، دوبله و فروش فیلم‌های به گفته او “مبتذل و مستهجن” بازداشت شده‌اند، بدون نام بردن از این افراد گفت: “تارنمای مورد استفاده باند مذکور به عنوان بزرگ‌ترین مرجع دانلود فیلم‌ها و سریال‌های هالیوودی فعالیت غیر مجاز می‌کرد و ظرف سه سال گذشته ۱۸ هزار فیلم و سریال خارجی را پس از دوبله پخش کرده‌اند که بسیاری از آنها مبتذل و مستهجن بوده است و از این طریق وجوه نامشروع تسهیل کرده‌اند.”
با وجود این در آن زمان وب‌سایت خبری “دیجیاتو” که اخبار اینترنتی را پوشش می‌دهد، علت بازداشت این افراد را “شکایت شبکه‌ها و سایت‌های پخش آنلاین فیلم” عنوان کرده بود. حتی گزارش‌هایی منتشر شد مبنی بر اینکه مدیران شرکت‌هایی که به صورت قانونی اقدام به پخش فیلم و سریال می‌کردند از مقامات ایران خواسته بودند برای رونق گرفتن کسب و کار آنها، با شرکت‌های “غیرقانونی” برخورد کنند.
در هر صورت این وب‌سایت مسدود شد. سروهای آن خاموش شدند و مدیرانش تحت پیگرد قانونی قرار گرفتند.
سه سال پس از این اتفاق و طی روز‌های گذشته تعداد دیگری از وب‌سایت‌های پرطرفدار پخش فیلم و سریال به سرنوشت “تاینی موویز” دچار شدند. به عنوان نمونه مدیر “دیبا‌موویز”، یکی از این وب‌سایت‌ها در پیامی تلگرامی که بعدا آن را حذف کرد نوشت: “سرورهای دانلود به دستور ستاد فیلترینگ توقیف شد. مدیران نماوا شروع کردن به پرونده‌سازی برای سایت‌های فیلم مثل دیبا و چندتا دیگه از همکاران، این پرونده ربطی به دوبله ندارد، و کلا می‌خوان که جمع کنیم.” او افزود: “امروز علاوه بر دیبا چند سایت همکار دیگه هم سروراشون دان شده. بقیه همکاران عزیز هم خوشحال نباشن چون قضیه گسترده هست و از بالا شروع کردن دارن میرن پایین و هیچ سایت فیلم که آزاد فعالیت میکنه چه رایگان چه vip در امان نمیمونه مگر اینکه سروراش خارج کشور باشه.” نماوا البته این ادعا را تکذیب کرد.
بخشی از مشکل در قانون و نحوه اجرای قانون حمایت حقوق مولفان و مصنفان و هنرمندان، در ایران است که در مورد محصولات فرهنگی هنری غیر ایرانی به شکلی اجرا میشود که عملا به ایجاد انحصار در عرضه این محصولات کمک می‌کند. بر اساس این طرح و به عنوان نمونه اگر شرکتی برای نخستین بار مجوز پخش فیلم یک فیلم سینمایی، مانند “بازی تاج و تخت” را از مقامات وزارت ارشاد تحت هر شرایطی از سانسور دریافت کند، حق تکثیر و پخش انحصاری این فیلم متعلق به همان شرکت خواهد بود و هیچ شرکتی بدون دریافت مجوز از آن شرکت اجازه ندارد تا این فیلم را پخش و یا تکثیر کند.
صرف نظر از اینکه افراد برای پخش محصولات فرهنگی که در خارج از کشور ساخته میشود، باید با سازندگان اصلی آنها به توافق برسند. براساس قوانین “حمایت حقوق مولفان و مصنفان و هنرمندان” ایران، این شرکت‌ها نیازی به دریافت مجوز از تولید کننده اصلی این سریال ندارند و باید از مراکز مرتبط مجوز دریافت کنند.
در این میان که کسی مسئولیت پاسخگویی در مورد علت دقیق مسدود شدن این وب‌سایت‌ها را برعهده نمی‌گیرد، دستور جدید جواد جاوید‌نیا سرپرست معاونت دادستان کل کشور در امور فضای مجازی، عملا امکان نابودی کامل این وب‌سایت‌ها را فراهم کرد. بر اساس این دستور اگر وب‌سایتی در ایران فیلتر شود هیچ شرکتی در ایران حق فراهم کردن خدمات میزبانی وب و یا هر سرویس دیگری را به آن ندارد. بنابراین این دسته از وب‌سایت‌ها یا باید به خارج از ایران منتقل شوند و یا در صورت ماندن در ایران عملا از گردونه فعالیت خارج خواهند شد.
بررسی یک نمونه
وب‌سایت “۳۰نما” یکی از محبوب‌ترین سایت‌های بود که فیلتر شد و حتی پیگیری‌های مدیران آن هم به جایی نرسید و در نهایت آنها مجبور شدند به خارج از کشور مهاجرت کنند. حساب توییتری ۳۰نما اعلام کرده که در تلاش هستند تا محتوای خود را باز پس بگیرند. این به این معنی است که این دسته از وب‌سایت‌ها تنها فیلتر نمی‌شود بلکه اطلاعات آنها شامل آرشیو فیلم‌ها و مشخصات کاربران آنها نیز توقیف شده است.
۳۰نما در حساب توییتری خودش نوشت: “از امروز به روز رسانی های جدید مثل قبل روی سایت قرار خواهند گرفت و به مرور زمان آرشیو قبلی دوباره تکمیل خواهد شد (ضمنا به دنبال پس گرفتن دیتا نیز هستیم و در صورتی که مقدور باشد، دیتا را به خارج از کشور منتقل خواهیم کرد).”
وب‌سایت ۳۰نما دارای حداقل شش دامنه است که تمام آنها با روش‌های مختلف مسدود شدند. به عنوان نمونه نه تنها نشانی 30nama.com در سطح نام دامنه فیلتر شده است، بلکه نشانی اینترنتی 77.238.120.24 که یکی از سرورهای ۳۰نما در شرکت آسیاتک بود نیز در تمام شرکت‌های خدمات دهنده اینترنتی (ISP) مسدود است.
آذری‌جهرمی، وزیر ارتباطات، در واکنش به اعتراض کاربران در مورد فیلتر شدن این وب‌سایت‌ها در حساب توییتر خود نوشت: “ولله بسته شدن سایت‌های دانلود فیلم به من مربوط نیست. دادستانی به ارائه‌دهندگان خدمات میزبانی وب دستور داده، این وسط من هیچ‌کاره‌ام.”
فیلترینگ در ایران به چند شکل مختلف، در چند لایه و در چند نقطه مختلف از شبکه اجرا میشود. مقاماتی ایرانی می‌توانند تنها نام دامنه شما را فیلتر کنند و یا نشانی اینترنتی سرور شما، یعنی سایت شما را در یک لایه پایین‌تر مسدود کنند که عملی خشن‌تر محسوب میشود. این نوع از فیلترینگ معمولا برای از کار انداختن فیلترشکن‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد.
چرا باقی ماندن سرورها در ایران مهم است؟
در ۲۸ آبان ۱۳۹۶ پس از تلاش‌های زیاد محمدجواد آذری‌جهرمی کمیسیون تنظیم مقررات ارتباطات قانونی را تصویب کرد که به مصوبه ۲۶۶ معروف است. یکی از وعده‌های اصلی آذری‌جهرمی از بین بردن اینترنت حجمی و جایگزینی آن با اینترنت نامحدود بود. به این صورت که کاربران دیگر محدودیت حجم دانلود از شبکه نداشته باشند و بتوانند بدون محدودیت از محتوای درون اینترنت استفاده کنند. البته در مقام عمل هرگز این وعده عملی نشد و کاربران همچنان بر اساس میزان مصرف ترافیک اینترنت هزینه اینترنت خود را پرداخت می‌کنند.
اما براساس این مصوبه در صورتی که کاربر بخواهد محتوای درون شبکه ایران، یا به عبارت بهتر، محتوای داخل جغرافیایی ایران را استفاده کند، هزینه کمتری نسبت به ترافیک بین‌المللی، یعنی آن محتوای که در خارج ایران قرار دارد، پرداخت خواهد کرد.
به بیان ساده، مشاهده یک فیلم در وب‌سایت یوتیوب گرا‌ن‌تر از مشاهده همان فیلم با همان کیفیت در وب‌سایت آپارات که داخل کشور است، خواهد بود. این در واقع بخشی از سیاستی است که از زمان راه اندازی شبکه ملی اطلاعات(اینترنت ملی) در نظر گرفته شده بود است تا کاربران را برای در داخل ماندن و استفاده از محتوای مورد تایید مقامات ایرانی تشویق کنند.
برهمین اساس وب‌سایت‌های که در زمینه فیلم و سریال فعالیت می‌کنند تمایل دارند تا در داخل کشور باشند تا کاربرانشان برای پرداخت هزینه کمتر تشویق و از محتوای آنها استفاده کنند. از طرف دیگر با توجه به تحریم‌های بانکی و اینترنتی، هزینه‌های میزبانی وب در ایران کمتر از خارج از ایران خواهد بود.
