قطع ارتباط ایران با شبکه جهانی اینترنت به دنبال اعتراضات گسترده مردمی دراواخر ماه گذشته که توسط شورای امنیت کشور به عنوان یک اقدام امنیتی صورت گرفت ضربه ای دیگر بر پیکر بی جان اقتصاد کشور بود که تبعات منفی آن تا مدت ها گریبانگیر اقتصاد و به خصوص کسب و کارهای مبتنی بر اینترنت خواهد بود. این قطعی که شامل تمامی شبکه ارتباط اینترنتی کشور بود اتصال های تلفنی را نیز با اختلال روبرو کرد و باعث بروز مشکلات بیشماری در زندگی روزمره مردم شد و این سئوال را برانگیخت که آیا مسئولان امنیتی کشور پیش از قطع اینترنت تمام جوانب را در نظر گرفته بودند و یا این تنها تصمیمی شتاب زده برای جلوگیری از تجمعات و پخش اخبار اعتراض ها بود؟ آیا باز هم اقتصاد قربانی سیاست شد؟
با اینکه این نخستین بار نبود که کشور با قطع اینترنت روبرو می شد، اما به دلیل گستردگی استفاده از اینترنت در چند سال اخیر و اینکه تعداد بسیاری از کسب و کارها تمام یا قسمت بزرگی ازخدمات خود را در بستر سایبری ارائه می دهند تاثیرات منفی آن بیشتر و تبعا ت اقتصادی آن عمیق تر است. در حال حاضر بیش از 200 هزار کسب و کار و بیش از 80 هزار نفر شاغل در فضای مجازی فعالیت دارند و به گفته رضا الفت نسب، عضو هیات مدیره اتحادیه کسب و کارهای فضای مجازی، این تعداد منهای افرادی است که هم اکنون از طریق شبکه های اجتماعی مشغول به کار هستند. الفت نسب درعین حال خسارت وارده به کسب و کارهای اینترنتی را تنها در سه روز 900 میلیارد تومان برآورد کرده و گفته بود که با قطعی اینترنت فعالیت کسب و کارهای بزرگ به یک دهم کاهش یافته، فعالیت کسب و کارهای کوچک تعطیل شده و 1200 کسب و کاری که مجوز فعالیت دارند با مشکلاتی مواجه شدند که سرمایه گذاری آنها را به خطرانداخته است.
طبق برآورد نت بلاکس که یک نهاد مدنی ناظر بر ترافیک جهانی اینترنت و مسئول پایش آن است، هزینه هشت روز قطعی کامل اینترنت برای کشور بیش از 20 هزار میلیارد تومان بوده است. این نهاد همچنین هزینه هر روز قطعی اینترنت درایران را بیش از 257 میلیارد تومان برآورد می کند که هنوز شامل سلب اعتماد سرمایه گذاران و شرکای خارجی ایران برای ادامه تجارت و کسب و کار نیست. به همین دلیل به باوری دیگر میزان ضرر ناشی از قطع اینترنت می تواند بسیار بیشتر و حتی تا دو برابر باشد، و به هر روی نمی توان بار سنگین مالی که به اقتصاد کشور وارد شده را انکار نمود. در این میان فعالان بخش خصوصی و استارت آپ ها متحمل خسارت های فراوانی شده اند که میزان آن به میلیاردها تومان می رسد. مهم تر از زیان مالی، بزرگترین خسارت که اثرات دراز مدتی خواهد داشت لطمه به سرمایه اجتماعی و طرز تفکر مشتریان این استارت آپ ها است که سال ها تلاش برای جایگزین نمودن روش سنتی با روش مدرن و ایجاد فرهنگ استفاده ازخرید اینترنتی را یک شبه با بی اعتمادی مشتریان از میان برده است. در این زمینه پایگاه اطلاع رسانی بازارهای مالی می نویسد قطع اینترنت فضای سرخورده‌ای را در حوزه اشتغال‌های اینترنتی و استارت آپی که اتفاقاً چندین میلیون جوان ایرانی در آن فعالیت دارند به وجود آورده است و به اکوسیستم استارت آپی کشور آسیب شدیدی وارد کرده، فضایی که نشاط گسترده‌ای را به اقتصاد کشورمان در چند سال گذشته تزریق کرده بود و حتی باعث شده بود بخشی از جوانان ایرانی که از کشور مهاجرت کرده بودند به ایران بازگردند.
کسب و کارهای مبتنی بر اینترنت، تنها زیان دیدگان قطعی اینترنت در کشور نیستند؛ سازمان ها، بیمارستان ها، دانشگاه ها، مراکز خدماتی، و بسیاری نهادهای دیگرنیز زیان هائی متحمل شده اند. به باور علی کلاهی، عضو اتاق بازرگانی تهران و عضو هیئت مدیره پارک فناوری ایران، وابستگی اقتصاد به اینترنت بارز و انجام فعالیت های اقتصادی بدون آن تقریبا محال است. شهاب جوانمردی، یکی دیگراز اعضای اتاق بازرگانی، می گوید هنوز برآورد دقیقی از میزان خسارت های وارده به تجارت ایران در روزهای قطعی اینترنت در دست نیست، اما واقعیت این است که در طی این مدت ارتباط کشور با شرکای خارجی قطع بوده است. سید رضا حاجی آقا میری، عضو کمیسیون سرمایه گذاری اتاق بازرگانی ایران، هفته قطعی اینترنت را از دوران جنگ ایران و عراق بدتر دانست و گفت وقتی در شرایط صلح و در زمانی که حاکمیت ثبات دارد این اتفاق می افتد باید اذعان کرد که ناتوانی در تبادل اطلاعات در حوزه اقتصاد شرایط جنگی به وجود می آورد. وی می افزاید با قطع اینترنت جهانی در ایران صادرات به کما رفت و تجارت کشور در حوزه صادرات کاملا فلج شد. این عضو هیات نمایندگان اتاق بازرگانی تهران بر این باوراست که این اقدام نوعی تاکید تحریم وار بر تحریم خارجی و به نوعی خود تحریمی بوده است. به گفته رئیس کمیسیون حمل و نقل اتاق بازرگانی درگلایه از عدم ارتباط حتی به صورت ارسال پیامک به خارج از کشور در زمان قطعی اینترنت، اینترانت داخلی نمی تواند ارتباط و دسترسی به شرکای خارجی را فراهم کند و با آن نمی توان تجارت بین المللی داشت. مسعود دانشمند که شرط تجارت بین الملل را تبادل اطلاعات می داند می گوید بدون دسترسی به اینترنت، پروژه های جدید تجاری متوقف می شود، زیرا اگر نتوانیم اطلاعات را در لحظه مورد نظر مبادله کنیم اساسا امکان تجارت وجود ندارد.
از سوی دیگر، قطعی اینترنت صنعت گردشگری کشور را نیز با مشکلاتی روبرو نمود، و به گفته هادی شیرازی، دبیر جامعه تورگردانان، تورهای مسافرتی لغو شده و هزینه لغو رزرو هتل ها که به تورگردانان باز نمی گردد در میان خسارت هائی است که متوجه صنعت گردشگری کشور بوده است. افزون برآن، دبیرکل کانون صرافان نیز با بیان اینکه در نبود اینترنت امکان ارسال حواله ها وجود ندارد، برقراری ارتباطات بین المللی را مشکل زا خواند. شهاب قربانی گفت قطعی اینترنت باعث تعطیلی صرافی ها است و عدم ارتباط با صرافی های خارج از کشور و عدم ارسال و دریافت حواله ها منجر به افزایش عمق رکود شده است.
با اینکه از ابتدای اعتراضات مردمی معلوم بود که نهادهای امنیتی تصمیم به قطع اینترنت گرفته بودند، با این حال آذری جهرمی، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات طی پیام هائی به مردم اطمینان داده بود که پیگیر بازگرداندن اینترنت بود و در یکی از همین پیام ها نیز گفته بود که وزارتخانه وی تلاش هائی برای برآورد خسارت وارد شده به اقتصاد ایران پس از قطع اینترنت را آغاز کرده و پس از جمع بندی ها شرایطی را برای جبران این خسارت ها به وجود خواهد آورد. با این وجود، در شرایط کنونی اقتصادی کشور، نیاز به یک برنامه ریزی صحیح و پیش بینی تدارکات ساختاری و هزینه ای برای کسب و کارها در مقابله با رخدادهای احتمالی مشابه بیش از پیش احساس می شود.
قطعی اینترنت اما بار دیگر فرصتی ایجاد نمود تا طرفداران شبکه ملی اطلاعات پیروزمندانه ادعا کنند که در صورت راه اندازی کامل و موثر، این شبکه می توانست در مورد اخیر جایگزین اینترنت شود، اما اگر برای جلوگیری از وقوع چنین رخدادهائی پاسخ ایجاد اینترنت ملی یا شبکه ملی اطلاعات باشد، باید پرسید آیا توان فناوری کشور در حدی است که بتواند به تنهائی پاسخگوی نیازهای شبکه مانند موتور جستجو، ایمیل، شبکه های اجتماعی، تجارت الکترونیکی و حافظه ابری باشد؟ آیا هدف واقعی چنین شبکه ای پائین نگاهداشتن هزینه برای کاربران و افزایش امنیت سایبری است؟ آیا استفاده از سرورهای داخلی و قراردادن اطلاعات و داده های حساس کشور بر روی آن ها بدون نیاز به سرورهای خارجی به معنای نظارت بر ترافیک ورودی و خروجی اینترنت توسط دولت و مقابله با اعتراضات مردمی و قطع ارتباطات کشوردر چنین مواقعی با دنیای خارج نیست؟
