شیوع کرونا باعث خانهنشینی اجباری نیروی کار و توقف فعالیتهای بسیاری از کسبو کارها در سراسر جهان شده و دولتها هم برای کمک به شهروندان برنامههایی معرفی کردهاند.
دولت ایران هم در واپسین روزهای پارسال برای حمایت از خانوارها دو بسته حمایتی معرفی کرد. بسته نخست، پرداخت ۲۰۰ تا ۶۰۰ هزار تومان در چهار مرحله به سه میلیون خانوار بود، در این برنامه خانوارهایی که در پایینترین دهکهای درآمدی قرار گرفته بودند، گروه هدف سیاستگذار بودند که این کمک بلاعوض شامل حال آنان میشد.
وام یک میلیونی برای همه مردم
بسته دوم حمایتی دولت، پرداخت یک تا دو میلیون تومان وام قرضالحسنه با نرخ سود چهار درصدی به چهار میلیون خانواری بود که عمدتا صاحبان کسب و کارهای خرد به حساب میآمدند.
قرار بر این شد تا این وام به حساب بانکی مرتبط به دریافت یارانه آنها واریز شود و اقساط این تسهیلات نیز پس از یک دور تنفس سه ماهه از همان محل یارانه معیشتی خانوارها کسر شود. دوره بازپرداخت این تسهیلات قرضالحسنه نیز ۲۴ ماهه در نظر گرفته شدهاست.
اما در سال جدید و با بالاگرفتن تبعات اقتصادی ناشی از بحران کرونا به ناگاه دولت و بانک مرکزی از بسته سوم حمایتی در بعد خانوار رونمایی کردند.
بر اساس اعلام اولیه دولتیها، در این برنامه حمایتی تمام ۲۳ میلیون خانوار یارانهبگیر، شامل دریافت وامی یک میلیون تومانی میشوند که به حساب بانکی متصل به دریافت یارانه آنها واریز خواهدشد. با شرایط بازپرداختی که قبلا اعلام شده بود (سود ۱۲ درصد و بازپرداخت در ۲۴ ماه از منبع یارانه نقدی)
تغییر نظرات در رابطه با سود وام 1 میلیون تومانی
اما این سیاست حمایتی با توضیحاتی که وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی منتشر کرد و همچنین براساس سخنان روز چهارشنبه، ۲۷ فروردین حسن روحانی در هیات دولت با تغییراتی روبرو شد.
اول آنکه نرخ سود این تسهیلات تغییر کرده و دولت با برعهده گرفتن پرداخت سود ۱۲ درصدی تسهیلات به بانکها، این حمایت بانکی را به وام قرضالحسنه تغییر داده است. در عرف معمول نظام بانکی ایران وام قرضالحسنه وامی با نرخ سود چهار درصدی است که این چهار درصد به عنوان کارمزد و هزینههای اجرایی و عملیاتی پرداخت تسهیلات در نظر گرفته می شود.
اگر همین تعریف برای این تسهیلات یک میلیون تومانی حمایت از خانوارها برقرار باشد، دولت به ازای هر وام به این ۲۳ میلیون خانوار، یارانهای در حد پرداخت ۸ درصد سود وامها به نظام بانکی را تقبل کرده است.
تغییر دیگر، دوره بازپرداخت این تسهیلات یک میلیون تومانی است که از ۲۴ ماه به ۳۰ ماه تغییر کرده است که در واقع به معنای کوچکتر شدن اقساط وام خواهد بود.
سامانه #۶۳۶۹*؛ مهلت تا پایان فروردین
اما در اجرای این سیاست حمایتی نسبت به اعلام نخست مسولین دولتی، تغییر دیگری نیز مشاهد میشود و آن شرط ابراز تمایل و خواست خانوارها برای دریافت این تسهیلات حمایتی است.
در سازو کار اجرایی دریافت این وام بانکی، هر خانوار یارانه بگیری که تمایل به دریافت تسهیلات دارد، باید شماره کد ملی سرپرست خانوار را در قالب یک پیامک، حداکثر تا پایان فروردینماه ۹۸ به شماره #۶۳۶۹* ارسال کند.
این پیامک به منزله ثبت درخواست تقاضای دریافت تسهیلات یک میلیون تومانی حمایتی کرونا خواهد بود و به مراجعه حضوری افراد به بانکها یا دیگر سازمانهای دولتی نیازی نیست.
بر اساس اعلام وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی ارسال این پیامک به منزله آن است که «درخواست کننده تسهیلات به سازمان هدفمندسازی یارانهها، وکالت بلاعزل میدهد که بازپرداخت تسهیلات فوق را ماهانه از محل یارانه نقدی خود به نظام بانکی پرداخت کند.»
همچنین تاکید شده است که «این وکالت در حکم سند رسمی است و قابل اعتراض و ابطال در محاکم قضایی نیست.»
همچنین گیرندگان این تسهیلات، تعهد میدهند تا انتهای بازپرداخت اقساط، حساب بانکی یارانه خود را تغییر ندهند.
بر اساس اعلام وزارت رفاه، اقساط وام یک میلیون تومانی برای هر خانوار ماهانه ۳۵ هزار تومان است که از یارانه تیرماه امسال دوره بازپرداخت آن آغاز خواهد شد.
در واقع در سازوکار جدید اعلام شده دولت دو مشکل قانونی و حقوقی را مرتفع کرده است اول آنکه دریافت وام مشروط به خواست متقاضیان شده است و دوم آنکه برای کسر اقساط آن از حساب بانکی افراد، اجازه لازم از آنها اخذ شده است.
کوچک و غیر هدفمند
دریافت آسان و بدون طی شدن مراحل اداری و تشریفات معمول وامهای بانکی در ایران، از جمله نقاط قوت این سیاست حمایتی از خانوارهاست ضمن آنکه قرضالحسنه شدن این تسهیلات نیز از نگرانیهای متقاضان آن کاست.
اما همچنان منتقدان این برنامه حمایتی بر کم اثر بودن این وام حمایتی در جبران قدرت خرید خانوارها و همچنین پوشش بخش قابل توجهی از هزینههای ناشی از بحران کرونا، تاکید میکنند.
مبلغ این وام با توجه به بالابودن نرخ تورم و همچنین هزینه متوسط خانوارهای ایرانی، بر اوضاع معیشتی و توان اقتصادی خانوارها چندان اثر چشمگیری نخواهد داشت.
میانگین هزینه یک خانوار شهری در سال ۹۸ بیش از ۴.۵ میلیون تومان در ماه ارزیابی میشود همچنین میانگین هزینه یک خانوار روستایی، در سال گذشته به ماهانه بیش از ۲.۴ میلیون تومان رسیده است.
در عین حال، عام بودن این کمک دولت و پرداخت آن به ۲۳ میلیون خانوار نیز منتقدانی دارد. این منتقدان بر این باورند که دولت به جای کمک یک میلیونی به تمام خانوارهای یارانه بگیر میتوانست این مبلغ کمک را به گروه کوچکتری از افراد جامعه محدود می کرد که در معرض بیشترین آسیبهای ناشی از فراگیری بحران کرونا قرار دارند.
به باور این منتقدان در آن صورت هدفمندی و تاثیر بسته حمایتی دولت، بیشتر از شیوه فعلی اجرای آن بود.
بر اساس گفتههای مسوولین دولتی از جمله محمد نهاوندیان، معاون اقتصادی حسن روحانی بسته حمایتی سوم دولت برای خانوارها یعنی همین وام یک میلیون تومانی برای ۲۳ میلیون یارانه بگیر با هدف تحریک و تقویت طرف تقاضای اقتصاد طراحی شده تا بتواند در هفتههای آتی انگیزهای برای تولیدکنندگان و بنگاههای تولیدی و خدماتی به حساب آید.